Otoczenie zewnętrzne
Otoczenie rynkowe
Obrót giełdowy i alternatywne platformy obrotu
W ostatnich latach poziom konkurencji pomiędzy platformami obrotu instrumentami finansowymi znacząco się zwiększył. Spółki prowadzące rynki regulowane konkurują między sobą o pozyskiwanie nowych emitentów, inwestorów, odpowiednią płynność i obroty na rynku. Dodatkowym wyzwaniem dla giełd stają się również rynki pozagiełdowe (OTC) i wielostronne platformy obrotu – tzw. MTF-y (Multilateral Trading Facility). Oferują one obrót tymi samymi akcjami, które są notowane na tradycyjnych giełdach. Część MTF-ów z biegiem czasu uzyskało status rynku regulowanego, tak jak CBOE Europe Equities1, będący w 2018 r. największą platformą handlu akcjami w Europie.
Z doświadczeń innych giełd wynika, że po wejściu alternatywnych platform obrotu następuje zwiększenie całkowitego obrotu spółkami z danego rynku, co jest spowodowane działaniem arbitrażystów tj. podmiotów wykorzystujących strategie oparte na handlu akcjami tych samych spółek na dwóch lub kilku rynkach, na których taki handel jest oferowany. Natomiast udział procentowy w obrocie po stronie macierzystych giełd zazwyczaj się zmniejsza. Od kilku lat obrót akcjami polskich spółek jest oferowany przez londyńską platformę Turquoise, a od 5 listopada 2018 r. również przez CBOE Europe Equities. Jednak poza krótkimi epizodami na obydwu platformach praktycznie nie odnotowano żadnych obrotów. Może to być dowód na to, że w przypadku mniejszych rynków - takich jak GPW - preferowana jest koncentracja obrotu. Jeżeli chodzi o obrót akcjami polskich spółek, to alternatywne platformy obrotu oferują istotnie niższe koszty egzekucji zleceń, są natomiast dużo mniej konkurencyjne pod względem kosztów rozliczenia i rozrachunku. W odpowiedzi na potencjalny wzrost zagrożenia ze strony konkurencyjnych platform obrotu, GPW skupia się na poprawie płynności rynku akcji i poprawie jakości arkusza zleceń. W ostatnim czasie m.in. przedłużono promocje dla klientów elektronicznych (HVP, HVF), a także wdrożono programy dla animatorów rynku. Wprowadzono i usprawniono także funkcjonalności systemu, odpowiadające potrzebom uczestników rynku, którzy realizują duże zlecenia.
Porównanie obrotów akcjami na europejskich giełdach zrzeszonych w FESE oraz alternatywnych platformach obrotu2 [bln EUR]
Źródło: FESE – European Equity Market Report
Według terminologii FESE w 2018 r. alternatywne platformy obrotu, czyli MTF-y (Turquoise, Aquis Exchange) oraz CBOE Europe Equities (platforma o rodowodzie MTF, w terminologii FESE klasyfikowana od niedawna już jako rynek regulowany), odpowiadały łącznie za 3,3 bln EUR, co stanowi 29,1% obrotu akcjami w Europie w ramach arkusza zleceń.
W 2018 r. łączna wartość obrotów na europejskim rynku akcji w ramach arkusza zleceń (zarówno giełdy jak i alternatywne platformy obrotu) wyniosła 11,2 bln EUR, co oznacza wzrost w stosunku do roku 2017 o 0,2 bln EUR tj. o 1,8%.
Biorąc pod uwagę skalę obrotów w ramach arkusza zleceń, zdecydowanym liderem europejskiego rynku w
2018 r. była platforma CBOE Europe Equities.
Koncentracja obrotu giełd i alternatywnych platform obrotu na europejskim rynku akcji w ramach arkusza zleceń w 2018 r.
Źródło: FESE – European Equity Market Report, WFE
Zgodnie z raportem FESE - European Equity Market Report3 w 2018 r., tradycyjny rynek giełdowy cechował się zdecydowanie mniejszą koncentracją obrotu w stosunku do alternatywnych platform obrotu, gdzie dominował jeden gracz - CBOE Europe Equities.
W 2018 r. największe obroty akcjami w Europie w ramach arkusza zleceń w ujęciu nominalnym wygenerowały kolejno: CBOE Europe Equities (2,4 bln EUR; udział 21,2%), London Stock Exchange Group (2,1 bln EUR; udział 19,1%), Euronext (1,9 bln EUR; udział 16,6%) oraz Deutsche Boerse (1,5 bln EUR; udział 13,7%). W 2018 r. udział GPW w obrocie akcjami w ramach arkusza zleceń w Europie wyniósł 0,43%.
Liczba spółek notowanych
Na koniec 2018 r. na wszystkich giełdach europejskich notowanych było 7 519 spółek krajowych. Pod tym względem pierwsze miejsce zajęła hiszpańska giełda BME z wynikiem 2 979 spółek, co stanowiło ponad 39,6% spośród wszystkich spółek notowanych w Europie. GPW uplasowała się pod tym względem na 5-tej pozycji z wynikiem 823 notowanych spółek krajowych, które stanowią 10,9% liczby spółek krajowych notowanych na europejskich parkietach.
Łącznie na GPW notowanych jest 465 spółek na rynku regulowanym (w tym 414 spółek krajowych i 51 zagranicznych) oraz 387 spółek na rynku NewConnect (w tym 381 spółek krajowych i 6 spółek zagranicznych). W 2018 r. odnotowano 7 debiutów na Rynku Głównym oraz 15 debiutów na rynku alternatywnym.
Liczba notowanych spółek krajowych na giełdach w Europie w 2018 r.
Źródło: FESE, WFE
Kapitalizacja rynków akcji
Według danych WFE w 2018 r. łączna kapitalizacja wszystkich giełd na świecie spadła o 12,9%, osiągając na koniec roku poziom 74,5 bln USD (źródło: WFE). Największy spadek wartości spółek – o 17,8% do 23,9 bln USD odnotowano na parkietach giełd Azji i Pacyfiku, których udział w łącznej kapitalizacji giełd na świecie wynosił na koniec 2018 r. 32,1%. Giełdy amerykańskie, które stanowią największy – 45,9% udział w kapitalizacji giełd na świecie, spadły o 6,3% osiągając kapitalizację 34,2 bln USD. Giełdy regionu EMEA (Europa, Bliski Wschód i Afryka), do którego należy GPW, spadły o 17,7%, osiągając 16,4 bln USD kapitalizacji spółek krajowych. GPW ze spadkiem kapitalizacji o 20,3% r/r do 160,5 mld USD w ujęciu dolarowym była dwunastą giełdą regionu pod względem kapitalizacji spółek krajowych.
Na koniec 2018 r. na czele największych giełd na świecie znajdowała się amerykańska giełda NYSE z kapitalizacją spółek krajowych o wartości 20,7 bln USD. Kolejne miejsca zajęły: NASDAQ – kapitalizacja o wartości 9,8 bln USD, Japan SE – 5,3 bln USD, Shanghai SE – 3,9 bln USD, Hong Kong SE - 3,8 bln USD, Euronext - 3,7 bln USD, London SE – 3,6 bln USD, Shenzhen SE – 3,6 bln USD oraz Deutsche Boerse z kapitalizacją 1,8 bln USD.
Kapitalizacja spółek krajowych na giełdach w 2018 r. według WFE [bln USD]
Przedstawione poniżej statystyki FESE, wyrażone w mld EUR, dotyczą kapitalizacji spółek krajowych na poszczególnych giełdach w Europie. Pierwsze miejsce należy do grupy Euronext (3259 mld EUR), drugie LSE Group (3173 mld EUR),a trzecie Deutsche Borse 1533 (mld EUR). GPW z kapitalizacją 140 mld EUR zajmuje ósme miejsce.
Kapitalizacja spółek krajowych na giełdach w Europie w 2018 r. [mld EUR]
Źródło: FESE, (monthly statistics, December 2018); dane o LSE Group pobrano ze statystyk WFE i przeliczono z USD na EURO
Zmiana kapitalizacji spółek krajowych w 2018 r. na giełdach w Europie [zmiana % w ujęciu EUR]
Źródło: FESE (monthly statistics, December 2018); dane o LSE Group pobrano ze statystyk WFE i przeliczono z USD na EURO
Obroty akcjami
Według danych WFE łączna wartość obrotów akcjami spółek krajowych w ramach arkusza zleceń w 2018 r. wyniosła na świecie 97,4 bln USD, co oznacza wzrost rok do roku o 17,7%. Głównym źródłem tego wzrostu było zwiększenie obrotów na giełdach amerykańskich o 35,7%, do poziomu 54,6 bln USD. W 2018 r. giełdy amerykańskie wygenerowały 56,1% obrotu akcjami na świecie. Z kolei wartość obrotu akcjami w regionie EMEA (Europa, Bliski Wschód i Afryka) wzrosła o 11,1% do 13,6 bln USD, do czego przyczyniły się przede wszystkim wzrosty wartości obrotów na giełdach LSE Group, Euronext i Deutsche Boerse. Giełdy azjatyckie odnotowały spadek wartości obrotu akcjami o 3,6% do poziomu 29,2 bln USD.
Zgodnie z danymi prezentowanymi w statystykach FESE w 2018 r. wartość obrotu akcjami w ramach arkusza zleceń na GPW spadła o 13,4% do 48,3 mld EUR (w ujęciu PLN spadek o 13,6% do 204,3 mld PLN). Wartość obrotu akcjami w ramach arkusza zleceń na giełdach europejskich wyniosła w 2018 r. 8,0 bln EUR vs. 7,8 bln EUR rok wcześniej, co oznacza wzrost o ok. 2,6% r/r.
Największe obroty akcjami na rynku europejskim w ramach arkusza zleceń generowała londyńska giełda LSE Group (2,2 bln EUR obrotu). Kolejnymi co do wielkości w tym zakresie giełdami były kolejno: Euronext (1,9 bln EUR obrotu), Deutsche Boerse (1,5 bln EUR), SIX Swiss Exchange (0,8 bln EUR), Nasdaq Nordiqs&Baltics (0,7 bln EUR) oraz hiszpańska giełda BME (0,5 bln EUR). Koncentracja 6-ciu giełd o najwyższych obrotach akcjami w 2018 r. wyniosła ok. 96% łącznego obrotu na rynku europejskim. Udział GPW w europejskich obrotach wyniósł w 2018 r. ok. 0,6%.
Wartość obrotów akcjami na giełdach w Europie w 2018 r. [mld EUR]
Źródło: FESE (monthly statistics, December 2018); dane o LSE Group pobrano ze statystyk WFE i przeliczono z USD na EUR
Zmiana wartości obrotów akcjami na giełdach w Europie w 2018 r.
Źródło: FESE (monthly statistics, December 2018); dane o LSE Group pobrano ze statystyk WFE i przeliczono z USD na EUR
Wskaźnik płynności
Współczynnik płynności (Velocity Ratio) jest stosunkiem obrotów do średniej miesięcznej kapitalizacji na poszczególnych giełdach. Średni współczynnik płynności na giełdach europejskich wyniósł w 2018 r. 37,1% (liczone z danych FESE, w EUR). Największy wskaźnik Velocity Ratio odnotowano na giełdach Deutsche Borse, BME oraz London Stock Exchange Group. Dla GPW wskaźnik płynności wyniósł 34,4%.
Wskaźnik płynności na giełdach w Europie w 2018 r.
Źródło: FESE, WFE dla LSEG
Podsumowując, 2018 r. był dla GPW bardzo wymagającym okresem w porównaniu do innych giełd europejskich. Udział kapitalizacji spółek krajowych GPW w kapitalizacji giełd europejskich kształtował się na poziomie 1,07% w 2016 r., 1,24% w 2017 r. i 1,19% w 2018 r.
Rynek energii elektrycznej i rynek gazu
- Rok 2018 był rekordowym w zakresie obrotu energią elektryczną i gazem ziemnym na TGE. Na rynku gazu był to już trzeci rekordowy rezultat z rzędu, natomiast na rynku energii elektrycznej odwrócona została negatywna tendencja z lat 2016-2017.
- W zakresie obrotu kontraktami terminowymi na energię elektryczną obiecujący w wolumeny był już początek roku, kiedy to w styczniu i w lutym obroty giełdowe wrosły o ponad dwie trzecie względem analogicznego okresu w roku 2017. Przełomowy był jednak marzec, kiedy miesięczny wolumen obrotu po raz pierwszy od listopada 2015 r. przekroczył 15 TWh, osiągając poziom 17,9 TWh. Rozpoczął się wówczas okres największego wzrostu cen uprawnień do emisji CO2, co wpłynęło nie tylko na wyższe ceny energii elektrycznej, ale też na wyższą ich zmienność, czego efektem były znaczące wzrosty wolumenów obrotu. Zbliżony do marcowego poziom obrotów utrzymywał się do końca pierwszego półrocza, natomiast zapowiedź zwiększenia poziomu sprzedaży obowiązkowej wpłynęła na kolejne wzrosty w drugim półroczu. W tych okolicznościach wrzesień 2018 r. okazał się być najlepszym miesiącem pod względem wolumenu obrotu na giełdzie od 2010 roku – wyniósł on wówczas razem z rynkiem spot 30,8 TWh, w tym 28,6 TWh w kontraktach terminowych. Rok zakończył się rekordowymi wynikami osiągnąwszy wolumen 198,3 TWh na rynku terminowym oraz 226,1 TWh łącznie z rynkiem spot (wzrost o 21,0% względem najlepszego do tej pory roku 2014 oraz o 102,5% rok do roku). Obroty na samym rynku spot wzrosły względem roku 2017 o 9,8% i osiągnęły 27,7 TWh - przekraczając zarazem wynik z rekordowego do tej pory na rynku spot roku 2016 o niespełna 0,1 TWh. Ustawa zwiększająca obowiązek publicznej sprzedaży energii elektrycznej (http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180002348/O/D20182348.pdf) do 100% krajowej produkcji została ostatecznie podpisana przez Prezydenta RP w grudniu 2018 r. Z uwagi jednak na obecność nowych istotnych wyłączeń z obowiązku sprzedaży - zmiana ta może nie doprowadzić do zwiększenia obrotów giełdowych na rynku energii elektrycznej w roku 2019 w porównaniu do poziomu z 2018 r. Na rynku gazu ziemnego kluczowe regulacje prawne pozostały bez zmian, stąd najważniejszym czynnikiem determinującym obrót giełdowy były duże zmiany cen, powiązane z cenami ropy naftowej - rosnącymi od lutego i gwałtownie spadającymi w ostatnim kwartale. Obroty na rynku spot prowadzonym przez TGE pozostały na poziomie zbliżonym do tego z roku 2017 (spadek o 1,3% rok do roku), natomiast wysokie obroty w drugiej połowie roku dały w rezultacie wzrost wolumenu na rynku terminowym o 4,3% (119,6 TWh). Łącznie wolumen giełdowego obrotu gazem ziemnym wyniósł 143,3 TWh i przekroczył ten z rekordowego do tej pory roku 2017 o 3,4%.
- W związku ze wspomnianymi powyżej czynnikami – wzrostem cen ropy naftowej, uprawnień do emisji, a także wzrostem cen węgla kamiennego – rok 2018 był okresem wysokich cen w obrocie giełdowym energią elektryczną i gazem w Europie. Dynamicznie rosły także obroty na giełdowych rynkach spot gazu ziemnego, którym towarzyszyły jednakże znaczne spadki w obrotach na rynkach terminowych. Przede wszystkim przesądziły o tym notowania dla największego europejskiego hubu – holenderskiego TTF. W roku 2018 rosły także obroty na rynkach spot energii elektrycznej, w czym istotny udział miał rozwój europejskiego rynku intraday w ramach projektu XBID. Obroty energią elektryczną rosły w Europie również dla kontraktów futures, choć istotnym wyjątkiem była tu giełda Nasdaq Commodities (głównie rynek nordycki), gdzie obroty spadły drugi rok z rzędu. Tak duża różnica pomiędzy rynkami niemieckim i nordyckim wynika jednak również z tego, że Grupa EEX raportuje wolumeny obrotu z uwzględnieniem transakcji pozasesyjnych rozliczanych – analogiczny wolumen dla kontraktów „nordyckich” notowanych na Nasdaq wyniósł w 2018 r. 952 TWh (ponad dwa razy więcej niż w obrotach sesyjnych, spadek r/r o 10%).
Wolumeny obrotu energią i gazem w hubach europejskich
Wolumen obrotu energią elektryczną na giełdach w Europie w 2018 r. (rynek spot) [TWh]
Źródło: TGE na podstawie danych z giełd
Wolumen obrotu energią elektryczną na giełdach w Europie w 2018 r. (rynek terminowy) [TWh]
Źródło: TGE na podstawie danych z giełd, dla EEX dane szacunkowe
Wolumen obrotu na giełdach gazu ziemnego w Europie w 2018 r. (rynek spot) [TWh]
Źródło: TGE na podstawie danych z giełd
Wolumen obrotu na giełdach gazu ziemnego w Europie w 2018 r. (rynek terminowy) [TWh]
Źródło: TGE na podstawie danych z giełd
Przykład innych krajów europejskich potwierdza możliwości, jakie są przed giełdowym rynkiem energii, którego znaczenie może rosnąć z dwóch powodów. Pierwszy dotyczy rynku energii elektrycznej i jest to możliwość realizowania większego niż dotychczas wolumenu transakcji na giełdzie względem obrotu w transakcjach bilateralnych, drugi natomiast to przestrzeń dla zwiększenia ogólnej płynności obrotu towarami. Sprzyjającym czynnikiem w tym procesie jest rozwój infrastruktury dla importu obu towarów oraz wytwarzania energii elektrycznej, lecz nie mniej istotny jest dalszy rozwój kontaktów TGE z uczestnikami obrotu w celu dostosowania jej organizacji do ich szczegółowych potrzeb.
Prawa majątkowe
- W 2018 roku weszła w życie kolejna nowelizacja Ustawy o Odnawialnych Źródłach Energii, co wiązało się z serią aukcji OZE przeprowadzonych pod koniec roku. Istotną zmianą regulacyjną w kontekście rynku zielonych certyfikatów było zwiększenie tzw. obowiązku OZE do 19% sprzedaży odbiorcom końcowym w roku 2019 i 20% tegoż wolumenu w roku 2020. Wartości te uwzględniają 0,5% wydzielone wyłącznie dla energii pochodzącej z biogazu rolniczego. Obowiązek wzrósł zatem łącznie o jeden punkt procentowy (przy wartości dla energii z biogazu pozostawionej bez zmian). Wraz z dokonanym rok wcześniej ograniczeniem wykorzystywania do realizacji obowiązku opłaty zastępczej zmiany te wpływają na wysoki poziom obrotów na giełdzie. Pozostaje on wysoki nawet pomimo rozwijającego się wciąż alternatywnego systemu wsparcia OZE poprzez aukcje organizowane przez Urząd Regulacji Energetyki. Obroty zielonymi certyfikatami na Rynku Praw Majątkowych wyniosły w roku 2018 w przybliżeniu 30,1 TWh, co jest drugim najlepszym wynikiem w historii TGE (po 32,1 TWh w roku 2014).
- Inną istotna zmianą w prawie było uchwalenie ustawy o promowaniu energii elektrycznej z kogeneracji (Dz.U. 2019 poz. 42), co związane jest z zakończeniem systemu wsparcia kogeneracji poprzez certyfikaty wystawiane i obracane na Giełdzie. Obecny system funkcjonuje na TGE w odniesieniu do produkcji z roku 2018, co w zakresie obrotu oznacza jego zakończenie z końcem czerwca 2019 r.